คนจีนชอบความหรูหราแบบตะวันตก แต่ไฉนยังคงความเป็นชาตินิยมเอาไว้ได้?

คนจีนชอบความหรูหราแบบตะวันตก แต่ไฉนยังคงความเป็นชาตินิยมเอาไว้ได้?

        นี่เป็นคำถามชวนคิดที่ผมได้ยินเมื่อไม่นานมานี้…

        คำถามนี้ทำให้ผมนึกถึงคำภาษาอังกฤษ 2 คำ คือ ‘Modernization’ แปลว่าการทำให้ทันสมัย และคำว่า ‘Westernization’ แปลว่าการทำให้เป็นตะวันตก คำทั้งสองแทบจะมีความหมายเหมือนกัน เป็นการตีความที่ว่าถ้าเราเป็นแบบชาวตะวันตก แปลว่าเราทันสมัย

        ประเทศในเอเชียส่วนใหญ่ล้วนเคยผ่านกระบวนการ Modernization กันมาหมดแล้ว เช่น การแต่งกาย การจัดรูปแบบรัฐ การเลิกทาส หรือการอนุญาตให้ผู้หญิงเข้ารับการศึกษา เป็นต้น ทั้งหมดเป็นเรื่องของสมัยนิยม เป็นการทำให้ประเทศของตัวเองเป็นสากลยิ่งขึ้น สร้างภาพลักษณ์ที่ดี และโอกาสในการเจริญความสัมพันธ์กับประเทศที่มั่งคั่ง รับวิทยาการ แนวคิด และเทคโนโลยีจากประเทศตะวันตกที่เจริญกว่ามาปรับใช้

        และที่ต้องพูดถึงอีกคำคือคำว่า Western Civilization ที่แปลว่าความเจริญแบบตะวันตก

        ตามทัศนะของผม ความเจริญแบบตะวันตกแบ่งเป็น 2 ส่วน ส่วนแรกคือความเจริญทางด้านภาพลักษณ์ที่เกี่ยวกับวัฒนธรรมและวิถีชีวิต เช่น ศิลปะ แฟชั่น อาหาร ภาพยนตร์ฮอลลีวูด การออกแบบสถาปัตยกรรม รวมถึงสื่อและวงการบันเทิง สิ่งเหล่านี้ล้วนมีมูลค่าสูงเมื่ออยู่ในประเทศเอเชีย หรือภูมิภาคอื่นนอกเหนือจากยุโรปและอเมริกา

        อีกส่วนหนึ่งของความเจริญแบบตะวันตกคือความเจริญทางแนวคิด ที่ลึกซึ้งลงไปถึงระดับปรัชญา เช่น แนวคิดเสรีนิยม แนวคิดประชาธิปไตย การฝักใฝ่อิสรภาพ เคารพสิทธิมนุษยชน ความเท่าเทียม ต่อต้านความรุนแรง การกดขี่ และอำนาจนิยม เป็นต้น

        เมื่อความเจริญแบบตะวันตกซึมซับเข้ามาในหลายประเทศในเอเชีย ทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงทางสังคมมากมาย ผู้คนเริ่มละทิ้งขนบดั้งเดิม ละเว้นธรรมเนียมประเพณี หรือวัฒนธรรมทางสังคมที่ไม่จำเป็นในยุคปัจจุบัน และปรับตัวให้มีความเป็นสากล ทั้งส่วนของภาพลักษณ์และแนวคิด เพื่อให้อยู่รอดในสังคมโลกต่อไป

        กลับมาที่คำถามว่า คนจีนชอบความหรูหราแบบตะวันตก แต่ทำไมยังคงความเป็นชาตินิยมเอาไว้ได้?

        จากประสบการณ์ตรงที่ใช้ชีวิตอยู่ในจีนมา 4 ปี และได้เห็นพฤติกรรมของเพื่อนๆ ชาวจีนในสังคมเมืองใหญ่อย่างเซี่ยงไฮ้ ผมสามารถพูดได้เต็มปากเต็มคำว่าคนจีน ‘คลั่งไคล้’ ในความหรูหรา และความเจริญแบบตะวันตกมากจนถึงมากที่สุด สังเกตได้จากการใช้จ่ายให้กับสินค้าแบรนด์จากตะวันตก แต่งตัวตามแฟชั่นตะวันตก และต้องการจะคบค้ากับชาวตะวันตก

        แต่หากถามว่าชาวจีนได้รับอิทธิพลทางความคิดมาจากชาวตะวันตกแค่ไหน?

        ข้อนี้น่าสนใจ เพราะหากคนจีนคิดแบบตะวันตกที่ออกไปทางเสรีนิยม มันก็จะขัดแย้งกับความเป็นชาตินิยม หรือ Nationalism ที่ฝังลึกอยู่ในสายเลือดคนจีนแทบทุกคนเช่นกัน

        แนวคิดชาตินิยมของคนจีนเป็นสิ่งที่ย้อนแย้งในตัวเอง เพราะอยู่บนพื้นฐานของความภาคภูมิในความยิ่งใหญ่ในอดีต และความรู้สึกอับอายในช่วงที่อ่อนแอตั้งแต่ก่อนสงครามฝิ่น มาจนถึงช่วงต้นหลังปฏิวัติคอมมิวนิสต์ ที่ประเทศจีนถูกชาวต่างชาติย่ำยี เอาเปรียบ กดขี่จนหมดสภาพ รวมถึงความต้องการจะเป็นมหาอำนาจอันดับหนึ่งของโลกในอนาคต

        ความหนักแน่นของแนวคิดชาตินิยมในคนจีน ทำให้วัฒนธรรมความเจริญแบบตะวันตกไม่สามารถเจาะเข้ามาในจีนจนถึง ‘ระบบความคิด’ ได้ง่ายๆ รวมถึงการควบคุมสื่อของภาครัฐที่รับมาเฉพาะความบันเทิง หรือสิ่งที่สามารถสร้างเม็ดเงินได้เท่านั้น แต่จะไม่รับแนวความคิดอื่นๆ ที่ส่งผลเสียต่อสภาพสังคมแบบจีน

        คนจีนรักภาพยนตร์จากจักรวาลมาร์เวล รักหนังแอ็กชันบล็อกบัสเตอร์อื่นๆ จากฮอลลีวูด แต่ไม่มีโอกาสรับชมภาพยนตร์ออสการ์อย่าง Joker หรือภาพยนตร์เรื่องอื่นที่มีฉากเลิฟซีน 18+ หนังผี หนังโหด หรือแม้กระทั่งซีรีส์วายก็ถูกควบคุมในจีน

        คนจีนชอบแต่งตัวแบบหรูหราสไตล์ตะวันตก กินสเต๊กเนื้อ A5 จากออสเตรเลีย จิบไวน์ฝรั่งเศสในภัตตาคารอาหารตะวันตก เรียนพูดภาษาอังกฤษสำเนียงบริติช ฝันขับรถซูเปอร์คาร์ แต่ก็จะไม่สนใจแนวคิด ปรัชญาชีวิต หรือปรัชญาการเมืองที่มาจากทางตะวันตก

        กล่าวโดยสรุปได้ว่า วัฒนธรรมตะวันตกที่จีนเลือกเปิดรับมามีแค่ส่วนของเปลือกนอก เน้นที่ความหรูหราและความบันเทิง ตื้นเขิน ผิวเผิน ไม่ลึกซึ้งถึงแก่นแท้ ทำให้ไม่สามารถแทรกเข้าไปปะทะกับแนวคิดชาตินิยมที่ถูกปลูกฝังมาอย่างหนักแน่นและเป็นระบบได้

        การ Westernize ในจีนจึงไม่สำเร็จลุล่วงได้อย่างสมบูรณ์ตามเป้าหมายในตัวของมัน แต่หากถามคนจีนสักคนว่าประเทศจีนผ่านการ Modernization หรือการทำให้ทันสมัยมามากน้อยแค่ไหน คนจีนคงจะตอบกลับมาว่า

        “จะให้ทันสมัย (Modern) เนี่ย จำเป็นจะต้องเหมือนตะวันตก (Western) ด้วยหรือ?”

        ก็จริงอยู่ บางทีคำว่า Modernization กับคำว่า Westernization อาจจะไม่เหมือนกันเสียทีเดียว หากความทันสมัยในโลกยุคนี้ แท้จริงอาจไม่จำเป็นต้องเหมือนโลกตะวันตกอย่างสมบูรณ์ก็ได้

        ทั้งหมดนี้เป็นเหตุผลจากมุมมองของผมว่าทำไมชาวจีนที่แม้ดูเหมือนคลั่งไคล้ในความเจริญแบบตะวันตกถึงยังคงรักษาความเป็นชาตินิยมเอาไว้ได้อย่างมั่นคง

        แตกต่างจากหลายประเทศในเอเชียและภูมิภาคอื่นๆ หลายประเทศโดยสิ้นเชิง