มล. ปริญญากร วรวรรณ | เรื่องเล่าจากป่าลึกถึง ‘หน่วยพิทักษ์ป่า’ ผู้รักษาทรัพยากรอันมีค่าไว้ด้วยหัวใจ

มองปัญหาสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรป่าไม้ของไทยให้ไกลเกินกว่าเรื่องมหาเศรษฐีไร้จิตสำนึกคนหนึ่ง ลักลอบเข้าไปล่าสัตว์อย่างน่าละอาย ในตอนนี้ผืนป่าตะวันตกของไทยยังคงความอุดมสมบูรณ์อยู่มาก แต่ขณะเดียวกันที่นี่ก็กำลังตกอยู่ในความเสี่ยงอย่างใหญ่หลวงเช่นกัน เราจะเดินหน้ารักษาทรัพยากรอันมีค่านี้ไว้ได้อย่างไร…

จากนายพราน จากการพัฒนา จากสภาพแวดล้อมของโลกที่เปลี่ยนแปลง จากความไม่รู้และมองข้ามไปของคนเมืองอย่างเรา a day BULLETIN สนทนากับ หม่อมหลวงปริญญากร วรวรรณ ช่างภาพสารคดีสัตว์ป่าระดับตำนาน ผู้คลุกคลีอยู่กับผืนป่าตะวันตกมานานหลายทศวรรษ ได้พบเจอสัตว์ป่าหายากมากมาย และรู้จักมักคุ้นกับผู้คนในพื้นที่อย่างดี

เขามาบอกเล่าถึงโอกาสและปัญหาของผืนป่าแห่งนี้ พร้อมกับนำภาพถ่ายบางส่วนมามอบให้เราเผยแพร่ มาทำความรู้จักผู้ปฏิบัติงานในพื้นที่ รับฟังเสียงของชาวบ้านและเสียงของป่า เพื่อปลุกจิตสำนึกรักและหวงแหน และก้าวสู่อนาคตที่ดีในการอยู่ร่วมกันของทุกฝ่าย

หม่อมหลวงปริญญากร วรวรรณ ช่างภาพสารคดีสัตว์ป่าระดับตำนานของเมืองไทย ทำงานฝังตัวอยู่ในป่าลึกเพื่อบันทึกภาพสัตว์ป่าแบบกระทบต่อธรรมชาติน้อยที่สุด มีผลงานหนังสือรวมบทความ สารคดี และรวมภาพถ่ายสัตว์ป่าหลายเล่มแล้ว ในเร็วๆ นี้เขากำลังจะมีผลงานภาพยนตร์สารคดีเผยแพร่ในโรงภาพยนตร์และทางโทรทัศน์ ร่วมกับกลุ่มเพื่อนช่างภาพในนาม “สารคดีสัญชาติไทย”

 

ชุดลาดตระเวนหน่วยพิทักษ์ป่ากะแง่สอด หน่วยพิทักษ์ป่าหน่วยหนึ่งของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรด้านตะวันออก พวกเขาถูกเรียกว่าชุดม้าศึก เป็นเด็กหนุ่มอายุยี่สิบกว่าๆ ได้รับการฝึกฝน Smart Patrol มาอย่างดี เดินป่าระยะทางสองพันกิโลเมตรต่อปีเป็นอย่างน้อย ได้รับรางวัลชุดลาดตระเวนยอดเยี่ยมมาหลายปี เป็นเด็กหนุ่มที่รักป่า รักชีวิตผจญภัย มีความรักในงานนี้ รักชุดเครื่องแบบผู้พิทักษ์ป่า เด็กหนุ่มพวกนี้ต้องเข้าไปต่อกรกับนายพรานที่ได้ค่าแรงดีๆ ถืออาวุธดีๆ และได้รับใบสั่งมาราคาสูงลิ่ว พวกเขาคือด่านหน้าที่จะต้องปะทะ เราจึงต้องให้กำลังใจ

 

Unsung Hero

ความรักในงาน… เมื่อคนทั่วไปมองเข้ามา มักจะคิดว่าคนทำงานในป่าเหล่านี้น่าสงสาร ยากจน ซอมซ่อ มาทำงานนี้เพราะไม่มีที่ไป แต่ถ้าได้เข้าไปคลุกคลีจริงๆ จะรู้ว่าไม่ใช่เลย คนกลุ่มนี้ถึงแม้จะเป็นคนบ้านนอก ดูยากจน แต่พวกเขามีความรักในงานนี้ เมื่อแต่งชุดเครื่องแบบเตรียมออกลาดตระเวน เขาจะกลายเป็นอีกคนที่เข้มแข็ง มีระเบียบวินัย เด็กรุ่นใหม่หลายคนเรียนชั้นมัธยม มีบางคนจบถึงขั้นมหาวิทยาลัย เขาเลือกที่จะทำงานในป่าเพราะความรักป่า รักการผจญภัย ได้ใส่ชุดเครื่องแบบเท่ๆ ฝึกวินัยแบบทหาร ฝึกอาวุธ และ
ที่สำคัญที่สุดคือได้อยู่กับกลุ่มเพื่อนในหน่วย มันคือความสุขที่ทำให้เขาอยู่กับงานตรงนี้

ชีวิตป่า… เด็กหนุ่มส่วนหนึ่งเคยเข้ามาทำงานในเมือง ทำงานก่อสร้าง เป็นพ่อครัว ทำงานโรงงาน ขายของตลาดนัดโต้รุ่ง แล้วก็พบว่าเมืองใหญ่ไม่ใช่ชีวิตของเขา อยู่ในห้องเช่าแคบๆ เงินทองไม่พอใช้ เขาก็เลยกลับบ้านและสมัครมาทำงานในป่ากัน ได้เงินเดือนละเพียงเจ็ดแปดพันบาท แต่ยังมีเงินเหลือเก็บ ถ้าเอามาตรฐานความสุขความสำเร็จแบบคนเมืองไปตัดสิน ก็มองว่าคนกลุ่มนี้ลำบากยากจนกว่า แต่ถ้าเราเอามาตรฐานเมืองของเราไปอยู่ที่นั่น จะพบว่าพวกเรานี่แหละที่น่าสงสาร เพราะทำอะไรไม่เป็นสักอย่าง

ความสุขเรียบง่าย… ถ้าวันไหนได้หยุดพัก ก็แค่ได้ตั้งวงกินเหล้าขาวกันสักขวด พอเราเข้าไปอยู่ในป่า ใจจะเปิดกว้าง ป่าจะสอนเราเองว่าชีวิตนี้ไม่มีอะไรยากเลย เพียงแค่ในเป้มีรองเท้าแตะติดไว้คู่หนึ่ง เมื่อคุณใส่รองเท้าบู๊ตเดินลาดตระเวนไปทั้งวัน ทั้งร้อนทั้งอบ ย่ำโคลนเปียกแฉะ พอตกค่ำกลับมาถึงแคมป์ คุณถอดรองเท้าบู๊ตออก แล้วเอารองเท้าแตะมาใส่ แค่นี้ก็มีความสุขแล้ว โชคดีของคนทำงานในป่าคือเรื่องแบบนี้ เราปรับตัวให้เข้ากับความขาดแคลน จนสุดท้ายก็รู้สึกว่าไม่ได้ขาดอะไรเลย

 

เสือดาวกับเสือดำเป็นเสือชนิดเดียวกัน (เสือดำเกิดจากความผิดปกติของเม็ดสีที่เรียกว่า เมลานิซึม ทำให้มีสีพื้นตามลำตัวเป็นสีดำ ถ้าสังเกตให้ดีจะพบว่าเสือดำก็มีลายเช่นเดียวกับเสือดาว – วิกิพีเดีย) ภาพนี้ถ่ายโดยไม่ได้ตั้งกล้อง และไม่ได้อยู่ในบลายด์ เรายืนจ้องตากันแบบนี้เท่านั้นเอง ถ้าเราขับรถเข้าไปในป่าก็มีโอกาสได้เจอเสือพวกนี้อยู่แล้ว ไม่ใช่เรื่องยากเลย นิสัยของสัตว์ป่าพวกนี้ ถ้าเขาเห็นอะไรแปลกไปก็ยืนดูอยู่เฉยๆ ไม่ได้วิ่งหนีไปไหน เพราะยังไม่รู้จักว่านี่คือมนุษย์

หรือคนที่จะไปทำร้ายเขา บางทีเขาก็เดินไปนอนอยู่ข้างทางแค่นั้นเอง ไม่ได้จะมาจู่โจมเราด้วย แค่งงว่านี่คือตัวอะไร สัตว์พวกนี้รับรู้ด้วยกลิ่นเป็นหลัก ถ้าเขามองเห็น แต่เขาไม่ได้กลิ่น เขาก็ไม่รู้ว่าคืออะไร เขาเชื่อจมูกเป็นหลัก ไม่ได้เชื่อตาเป็นหลักเหมือนกับเรา บางทีสัตว์พวกนี้เหมือนเชื่อง แต่จริงๆ ไม่มีสัตว์ป่าที่เชื่องหรอก เขายืนอยู่เฉยๆ ไม่วิ่งหนี ไม่ได้แปลว่าเขาเชื่อง เพียงแต่เขายังจับสัญญาณไม่ได้ว่าข้างหน้านั้นคืออะไร

 

การลาดตระเวนแบบเน้นคุณภาพ… ผู้ทำงานในป่าตะวันตกของไทยได้รับการพัฒนาฝึกฝน Smart Patrol งานประจำวันคือการป้องกันดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติและแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่า ออกลาดตระเวนเพื่อดูร่องรอยสัตว์ป่า ดูปัจจัยคุกคาม ถ่ายรูปกลับมา แล้วนำเสนอในที่ประชุมรายเดือน เอาข้อมูลไปทำการวิเคราะห์ว่าพื้นที่ไหนกำลังตกอยู่ในความเสี่ยง ดูเรื่องนิติวิทยาศาสตร์ เก็บซองยา ขวดลิโพ ก้นบุหรี่ ปลอกกระสุน นำกลับมาตรวจสอบลายนิ้วมือและดีเอ็นเอ ถ้ามีร่องรอยผู้บุกรุกเข้ามา

ระเบียบวินัย… คนเหล่านี้ทำงานกลางป่า คนอื่นมองไม่เห็นหรอกว่าเขาทำอะไร ตื่นเช้ามาต้องมีแรงขับให้กระตือรือร้น หัวหน้าดูแลลูกน้อง ทีมก็ช่วยดูแลกันเอง แปดโมงเช้าเคารพธงชาติ แล้วก็ออกลาดตระเวน เวลาอยู่ในป่าแบบนั้นเขาไม่ทำงานเลยก็ได้ นอนไปทั้งวันเราก็ไม่เห็น แต่ถ้าคุณได้ไปเยี่ยมเยียนที่หน่วย จะพบว่าทุกอย่างยังได้รับการดูแลรักษาอย่างดีเยี่ยม หญ้าตัดเรียบร้อย นั่นหมายความว่าพวกเขามีระเบียบวินัย และควบคุมตัวเองได้ดี

เวลาทำงานก็คือทำงานจริงจัง พวกเขาซื่อสัตย์กับตัวเองเสมอ ไม่กล้าทำผิดทั้งต่อหน้าและลับหลัง นี่เป็นนิสัยของชาวบ้านในท้องถิ่นนั้น โดยเฉพาะคนที่มีเชื้อสายกะเหรี่ยง คนงานส่วนใหญ่ในป่าตะวันตกมีสัญชาติไทยเชื้อสายกะเหรี่ยง ทั้งในจังหวัดกาญจนบุรีและจังหวัดตาก คนเหล่านี้มีความรับผิดชอบสูง และละอายเกรงกลัวต่อบาป เขาจะรู้สึกผิดถ้าขี้เกียจหรือหย่อนยาน มีลักษณะนิสัยของพวกเขาเลยที่จะทำงานตามหน้าที่เป๊ะๆ

นายพรานหลายคนย่ามใจ… คนส่วนใหญ่ไม่รู้ว่าผู้ปฏิบัติงานที่นี่มีทักษะสูงและมีความภูมิใจในหน้าที่การงานของตัวเอง คงคิดว่าเจ้าหน้าที่เช้าชามเย็นชามไม่ใส่ใจ หรือถ้าเกิดโดนจับได้ก็สามารถเคลียร์ได้ เขาไม่รู้ว่าคนทำงานได้รับการพัฒนาไปไกลมาก นี่เป็นเพียงแค่การทำหน้าที่ปกติประจำวันเท่านั้นเอง

 

ภาพถ่ายทางอากาศโดยใช้เฮลิคอปเตอร์ เผยให้เห็นเส้นทางของลำห้วยกลางผืนป่าตะวันตกของไทย สัตว์ป่าส่วนใหญ่อาศัยอยู่ตามที่ราบริมลำห้วยนี้ ภาพนี้ถ่ายหลายปีแล้ว และตอนนี้ก็สภาพใกล้เคียงแบบนี้อยู่ เพราะป่าห้วยขาแข้งไม่มีใครเข้าไปทำอะไรมันได้ มันถูกเก็บรักษาไว้ในสภาพนี้

 

Unheard Voices

ปัจจัยคุกคามที่ต้องจับตามอง… คือใบสั่งที่มาจากต่างประเทศ โดยนายพรานอาชีพและขบวนการค้าสัตว์ป่าอยู่เบื้องหลัง คนพวกนี้มีใบสั่งมาเป็นเสือโคร่ง กระทิง ตัวลิ่น ฯลฯ มีนายพรานอาชีพที่รับจ้างล่า แล้วก็จัดส่งออกไปต่างประเทศ ขบวนการพวกนี้ใหญ่โตและซับซ้อนมาก เป็นองค์กรอาชญากรรมข้ามชาติ

ขบวนการค้าสัตว์ป่า… เป็นรองจากเพียงแค่การค้ายาเสพติดและการค้าอาวุธ มูลค่าจึงสูงมาก และมีนักการเมืองบางประเทศหนุนหลัง เข้ามาล่าในป่าไทยแล้วก็ลักลอบส่งออกนอก ทุกวันนี้ยังมีข่าวจับตัวลิ่นที่ด่านชายแดนได้เป็นร้อยตัว หนังเสือ ซากเสือ มีออกข่าวเป็นประจำ

วิธีแก้ไขในบางประเทศ… ขบวนการค้าสัตว์ป่าเหล่านี้มีใบสั่งกระจายออกไปทั่วโลก ถ้าเป็นในแถบทวีปแอฟริกาจะโดนล่าแรด บางทีรัฐบาลเขาสั่งตัดนอทิ้งไปเลย เพื่อจะได้รักษาชีวิตแรดเอาไว้ให้มันจบๆ ไป ซึ่งทำแบบนี้ก็น่าสงสาร มันไม่ใช่วิธีการแก้ไขที่ถูกต้อง นอแรดไม่ใช่แค่เล็บนิ้วมือ มันคือสิ่งประกาศศักดิ์ศรี พอไปตัดทิ้ง มันก็มีชีวิตอยู่ไปวันๆ ซึ่งแบบนั้นไม่ใช่ชีวิตแล้ว

 

สัตว์ป่าอย่างช้าง เก้ง กระทิง พากันลงมากินโป่ง แหล่งอาหารสำคัญของสัตว์ป่า ถ่ายได้ด้วยการเฝ้ารออยู่ในบลายด์ รอจังหวะที่เขาพากันลงมา

 

 

ชุมชนรอบป่าเป็นสิ่งสำคัญ…
บางครั้งเจ้าหน้าที่ก็ต้องเผชิญหน้ากับคนจากหมู่บ้านตัวเอง เพราะนายพรานจากข้างนอกก็มักจะว่าจ้างคนในพื้นที่ซึ่งเป็นชาวบ้านในหมู่บ้านรอบๆ พาเข้าไป เราก็สงสัยเหมือนกันว่าถ้าเขาลาดตระเวนแล้วไปเจอเพื่อนในหมู่บ้านตัวเองรุกล้ำเข้ามา เขาจะจับไหม มีบ่อยครั้งที่เขาจับมา แต่ส่วนใหญ่หัวหน้าจะคอยดูว่าใครมาจากหมู่บ้านไหน ก็ย้ายไปอยู่ในโซนห่างไกล เพื่อจะได้ไม่ต้องเผชิญหน้ากับญาติพี่น้องหรือคนในหมู่บ้านเดียวกัน

พัฒนาชุมชน… เราไม่ควรแช่แข็งวิถีชีวิตชาวบ้านให้เป็นไปในแบบเดิม เพราะทุกวันนี้ความเจริญเข้าไปถึง และพวกเขาต้องการมีชีวิตที่ทันสมัยขึ้น เมื่อก่อนเขาไม่ได้ใช้เงินทองซื้อของ แต่เดี๋ยวนี้จำเป็นต้องใช้ เมื่อหมู่บ้านมีร้านค้าแบบใหม่เข้าไปถึง ระบบเศรษฐกิจเปลี่ยนแปลงไป เขาก็ต้องทำงานเพื่อหาเงินมาใช้ เด็กหนุ่มสาวนุ่งกางเกงยีนส์ ทำทรงผมแบบดาราเกาหลี เมื่อมีความเจริญเข้ามา ไม่มีคำว่าชาวบ้านหลังเขาอีกต่อไป

ชาวบ้านกำลังลำบากขึ้น… ในขณะที่เรายังไม่สามารถทำให้ชุมชนมีชีวิตดีขึ้นร้อยเปอร์เซ็นต์ เราจึงไม่ควรจะโทษชาวบ้าน นี่คือปัญหาที่สังคมเรากำลังเผชิญอยู่ ชาวบ้านในท้องที่เป็นแค่ปลายทางเท่านั้น แต่ต้นทางคือคนในเมืองอย่างเราที่ทำให้เกิดความต้องการเหล่านี้ ผมต่อต้านมากพวกที่บอกว่าอยากให้ชาวบ้านเป็นแบบเดิม ผมบอกว่าทำไมล่ะ ทีพวกคุณเองยังไม่นุ่งโจงกระเบนเลย แล้วจะให้ชาวบ้านแต่งชุดพื้นเมือง ทุกอย่างต้องเปลี่ยน แต่ทุกอย่างขึ้นอยู่กับภายในใจ ทำอย่างไร ถ้าเราไปเที่ยวเพื่อเช็กอิน เพื่อถ่ายภาพสวยๆ
ก็อย่าลืมว่ามีเจ้าของบ้านอยู่ และสิ่งที่ควรทำคือการผลักดันและรณรงค์ให้ปรับปรุงกฎหมายคุ้มครองสัตว์

 

ภาพสมเสร็จถ่ายยากที่สุด เฝ้าอยู่ในบลายด์กันเป็นเดือนๆ ในการเฝ้ารอเจอมัน ช่วงนั้นผมอยากไว้ผมยาวด้วย ไปนั่งรอในบลายด์เป็นเดือนๆ ทรมานมาก เหนียวหัวมาก น้ำไม่ได้อาบ ความงามของคนทำงานถ่ายภาพจะมองอีกแบบหนึ่ง

 

ภาพ : หม่อมหลวงปริญญากร วรวรรณ